MOLIYA VA BANK ISHI

YANGI O‘ZBEKISTONDA AHOLINI IJTIMOIY HIMOYALASH TIZIMI MOLIYASINI RIVOJLANTIRISH ISTIQBOLLARI

Fatima Ametova — 2025-12-19

Mazkur maqolada yangi O‘zbekiston sharoitida aholini ijtimoiy himoya
qilish tizimini moliyalashtirish, davlat budjetidan ajratiladigan
mablag‘larning moliyaviy tahlili, shuningdek, ijtimoiy himoyaga muhtoj
aholi qatlamini ijtimoiy ta’minlash va sifatli ijtimoiy xizmatlar ko‘rsatishga
qaratilgan chora-tadbirlar tizimi o‘rganilgan. Mamlakatda mavjud ijtimoiy
qonunchilik asosida tizimdagi strukturaviy o‘zgarishlar va yangilanishlar,
aholini ijtimoiy himoya qilishda raqamli platformalarning tashkil etilishi,
“Ijtimoiy himoya yagona reestri”ning ishlash mexanizmi, ijtimoiy
nafaqalarning turlari va tayinlanish shartlari, O‘zbekiston aholisining
ijtimoiy ko‘rsatkichlari tahlil qilingan. Maqolada ijtimoiy himoya tizimi
samaradorligi va manzilliligini oshirish borasida aholining ko‘makka
muhtoj qatlami ijtimoiylashuvini ta’minlash yuzasidan xulosa va takliflar
keltirilgan.

ELEKTRON TIJORAT (E-COMMERCE) VA O‘ZBEKISTONNING EKSPORT SALOHIYATINI OSHIRISH YO‘LLARI

Durdona Masharipova — 2025-12-19

Mazkur maqolada zamonaviy iqtisodiy rivojlanishning muhim yo‘nalishlaridan biri hisoblangan elektron tijorat (E-commerce) tizimining O‘zbekiston Respublikasida eksport salohiyatini oshirishdagi o‘rni va ahamiyati tahlil qilinadi. Jahon miqyosida raqamli texnologiyalar tez sur’atlar bilan rivojlanayotgan bir davrda elektron tijorat mamlakatlar o‘rtasidagi savdo aloqalarini kengaytirish, tovar va xizmatlarni chet el bozorlariga tezkor yetkazib berish, shuningdek, milliy mahsulotlarning raqobatbardoshligini oshirishning samarali vositasi sifatida qaralmoqda. Shu nuqtai nazardan, O‘zbekiston iqtisodiyotida elektron savdo maydonlarini kengaytirish, xalqaro elektron platformalarga integratsiyalashuv, logistika infratuzilmasini modernizatsiya qilish hamda eksport qiluvchi korxonalar uchun raqamli marketing strategiyalarini rivojlantirish masalalari dolzarb ahamiyat kasb etmoqda. Maqolada elektron tijoratning rivojlanishiga ta’sir etuvchi omillar, xususan — normativ-huquqiy baza, to‘lov tizimlari, internet infratuzilmasi, elektron imzo va axborot xavfsizligi tizimlari tahlil etilgan. Shuningdek, O‘zbekistonning mavjud eksport salohiyati, tashqi bozorlar bilan o‘zaro savdo hajmini kengaytirish imkoniyatlari hamda e-commerce orqali kichik va o‘rta biznes subyektlarining xalqaro savdoda faol ishtirokini ta’minlash mexanizmlari yoritilgan. Tadqiqotda ilg‘or xorijiy tajribalar o‘rganilib, ular asosida milliy iqtisodiyotga mos taklif va tavsiyalar ishlab chiqilgan. Xususan, elektron tijorat orqali eksport jarayonlarini soddalashtirish, eksportchilar uchun yagona raqamli platformani yaratish, elektron to‘lov tizimlarini xalqaro standartlarga moslashtirish, logistika zanjirini optimallashtirish va elektron marketing vositalaridan samarali foydalanish kabi yo‘nalishlar alohida e’tiborga olingan. Natijada, elektron tijorat tizimining keng joriy etilishi O‘zbekistonning global iqtisodiy makonda raqobatbardoshligini oshirish, eksport ko‘lamini kengaytirish va milliy brendlarni xalqaro bozorlarda tanitish imkonini beradi.

Tijorat banklarda asosiy vositalar hisobi va tahlilini takomillashtirish

robiya hasanova — 2025-12-24

Ushbu maqolada tijorat banklarida asosiy vositalar hisobi va ularning moliyaviy tahlilini yuritishning nazariy va amaliy jihatlari keng yoritilgan. Asosiy vositalar bank faoliyatining moddiy-texnik bazasini tashkil etadi va ular orqali xizmat ko‘rsatish jarayonlari samaradorligi, ishlab chiqarish infratuzilmasi hamda mijozlarga qulaylik darajasi belgilanadi. Tadqiqot davomida xalqaro moliyaviy hisobot standartlari - IAS 16 “Asosiy vositalar”, IAS 36 “Qadrsizlanish” hamda IFRS 16 “Ijara” talablariga muvofiq hisob yuritishning zamonaviy mexanizmlari tahlil qilingan. Shuningdek, O‘zbekiston tijorat banklarida asosiy vositalarning qiymatini baholash, amortizatsiya siyosatini takomillashtirish, aktivlardan foydalanish koeffitsientini oshirish hamda ularning qayta baholash mexanizmini raqamlashtirish bo‘yicha takliflar ishlab chiqilgan. Natijada, asosiy vositalar hisobi tizimini optimallashtirish banklarning moliyaviy barqarorligini, likvidlik darajasini va rentabellik ko‘rsatkichlarini oshirishga xizmat qilishi isbotlangan.

СОВЕРШЕНСТВОВАНИЕ ВНУТРЕННЕГО АУДИТА В КОММЕРЧЕСКИХ БАНКАХ

Мастура Мусаева — 2025-12-24

В данной статье анализируются вопросы совершенствования системы внутреннего аудита в коммерческих банках с теоретической и практической точки зрения. Внутренний аудит является важным компонентом системы управления банком, повышающим устойчивость банковской деятельности за счет укрепления финансовой дисциплины, обеспечения сохранности активов и раннего выявления рисков. В исследовании рассматривается состояние службы внутреннего аудита в коммерческих банках Узбекистана, существующие проблемы и пути их устранения. Разработаны предложения по совершенствованию системы аудита на основе модели COSO, стандартов IIA (Института внутренних аудиторов) и передового опыта Базельского комитета. В статье обозначены внедрение цифровых технологий, расширение риск-ориентированного подхода и повышение квалификации аудиторов как основные факторы, повышающие эффективность внутреннего аудита.

DERIVATIVES IN ISLAMIC FINANCE: A JURISPRUDENTIAL AND NORMATIVE ANALYSIS

Surayyo Shaamirova — 2025-12-24

Derivativlar — bu to‘lovlari (payoff) boshqa, nisbatan asosiy moliyaviy o‘zgaruvchilardan, masalan, aksiyalar narxi, tovar narxi, indeks darajasi, foiz stavkasi yoki valyuta kursidan kelib chiqadigan moliyaviy instrumentlardir. Derivativlar an’anaviy moliyaviy tizimda riskni boshqarishda foydali vositalar sifatida qaraladi. Ular mavjud bozor ta’sirini xejirlash uchun (forvard va fyuchers shartnomalari orqali), potensial ijobiy natijani saqlab qolgan holda salbiy risklardan himoyalanish uchun (optsionlar orqali), ta’sirning xususiyatini o‘zgartirish uchun (svoplar orqali) hamda defolt kabi hodisalarga qarshi sug‘urtalanish uchun (kredit derivativlari orqali) qo‘llanilishi mumkin. Mazkur maqola konseptual xarakterga ega bo‘lib, uning maqsadi derivativlar haqida umumiy ma’lumot berishdan iborat. Maqola derivativlarga oid kirish qismi bilan boshlangan bo‘lib, unda turli manbalardan olingan ta’riflar, ularning tarixiy rivojlanishi, tasnifi va asosiy aktivlari, derivativlardan foydalanish yo‘nalishlari, shuningdek, an’anaviy derivativlarga taalluqli Shariat masalalari ketma-ket bayon qilingan.

Tijorat banklarida sun'iy intellektni joriy etishdagi tizimli to'siqlar uchun ikki tomonlama asosli model

Nozima Makhmudova — 2025-12-19

Tijorat banklarida sun'iy intellektni integratsiyalash bo'yicha mavjud
adabiyotlarda qabul qilish to'siqlari bir-biridan uzilgan ro'yxat sifatida
taqdim etiladi. Ushbu kontseptual maqolada qabul qilish to'siqlari
ro'yxatini bankning tashqi tartibga solish va ichki institutsional o'lchovlari
kontekstida qayta ko'rib chiqadigan yangi ikki tomonlama model taklif
etiladi. Integrativ ko'rib chiqish metodologiyasidan foydalangan holda
ishlab chiqilgan ushbu model sun'iy intellektni qabul qilish to'siqlari
shunchaki izolyatsiya qilingan va mustaqil o'zgaruvchilar emas, balki
tijorat banklarining institutsional va tartibga solish muhitiga xos bo'lgan
chuqurroq boshqaruv va tartibga solishga asoslangan cheklovlarning
namoyon bo'lishi ekanligini ko'rsatishga qaratilgan. Taklif etilayotgan
model amaliyotchilar va siyosatchilarga qabul qilish to'siqlarining asosiy
sababiga, ya'ni institutning xavf va muvofiqlikni boshqarish uchun qanday
tuzilganligiga e'tibor qaratish orqali xavfsiz sun'iy intellektni
integratsiyalash bo'yicha maqsadli strategiyalarni ishlab chiqishga
yordam beradi.

TIJORAT BANKLARINI TRASFORMATSIYA QILISHDA KREDITLASH FAOLIYATI SAMARADORLIGINI OSHIRISH YO‘LLARI

Olimjon Saidov — 2025-12-24

Mazkur maqolada transformatsiya qilish jarayonida kreditlash faoliyati samaradorligini yanada oshirish yo‘llarining qulayliklari va tahlili hamda rivojlantirish istiqbollarini takomillashtirish haqida so‘z boradi. Shuningdek, kreditlash xizmatlari samaradorligini oshirishda bank faoliyatini yanada rivojlantirish borasida yangiliklarni joriy etish, kredit ajratish jarayonlarini optimallashtirish hamda rentabellikni oshirishdagi mavjud muammolar hamda ularni bartaraf etish bo‘yicha xulosa va takliflari berilgan.

BANKLARDA AKTIVLARINI MARKAZLASHGAN HOLDA TASNIFLASH VA ULARNI RAQAMLASHTIRISH MEXANIZMLARI

Po‘latjon G‘ayupov — 2025-11-09

Tijorat banklari faoliyatida bank aktivlari muhim ahamiyat kasb etadi. O‘z
navbatida ushbu aktivlarni sog‘lom holatda boshqarish va
raqamlashtirilgan tarzda tasniflash, jarayonlarni avtomatlashtirish,
aktivlar bo‘yicha ehtimoliy yo‘qotishlarga qarshi zaxiralar shakllantirish
hamda ulardan foydalanish orqali moliyaviy barqarorlikka erishish omili
bo‘lib xizmat qiladi.

SOG‘LIQNI SAQLASH TIZIMIDA CHET EL TIJORAT BANKLARI KREDITLARINI HUDUDLAR KESIMIDA SAMARALI TAQSIMLASH (O‘ZBEKISTON TAJRIBASI)

Dilnoza Abrarova — 2025-12-24

Ushbu tezisda O‘zbekiston Respublikasi sog‘liqni saqlash tizimini modernizatsiya qilishda chet el tijorat banklari kreditlaridan foydalanishning hududiy samaradorligi tahlil qilingan. Tadqiqot Prezidentning PQ-69 qarori doirasida Osiyo taraqqiyot banki kreditlari hisobidan xarid qilingan tibbiy jihozlarning hududlar bo‘yicha taqsimlanishiga asoslanadi. Muallif tomonidan amalga oshirilgan hisob-kitoblar orqali hududlar kesimida jihozlar soni, ularning ulushi va konsentratsiya darajasi baholangan. Tahlil natijalari aholi zichligi va tibbiy xizmatlarga bo‘lgan talabni inobatga olgan holda amalga oshirilgan hududiy yondashuv tibbiy xizmatlardan foydalanish imkoniyatlarini kengaytirish va hududiy nomutanosiblikni kamaytirishga xizmat qilishini ko‘rsatadi. Shuningdek, milliy amaliyot Jahon sog‘liqni saqlash tashkiloti va Xalqaro valyuta jamg‘armasi tomonidan berilgan tavsiyalar bilan qiyosiy tahlil qilingan hamda amaliy takliflar ishlab chiqilgan.

TIJORAT BANKLARIDA ISLOMIY BANK XIZMATLARINI JORIY ETISHNI TAKOMILLASHTIRISH.

Ilkhom Alimardonov — 2025-12-19

Global iqtisodiy makonda raqobatning keskin kuchayib borishi istiqbolli
tarmoqlar va sohalarga yo‘naltirilayotgan investitsiyalar hajmining jadal
o‘sishiga zamin yaratmoqda. Ushbu tendensiya natijasida kapital
oqimlarini samarali boshqarish hamda investitsiya faoliyatini
moliyalashtirishda islom moliya instrumentlaridan foydalanish zarurati
tobora ortib bormoqda. Tahlillar shuni ko‘rsatadiki, 2024-yilga kelib islom
moliya tizimining umumiy aktivlari miqdori 3,96 trillion AQSh dollariga
yetishi kutilmoqda. Natijada, COVID davrida yuzaga kelgan global iqtisodiy
cheklovlarga qaramay, hukumatlarning rag‘batlantiruvchi siyosati va
islom moliyaviy mahsulotlariga bo‘lgan yuqori talab natijasida, sohaning
jahon moliya bozorlaridagi o‘rnini yanada mustahkamladi. Natijada, islom
moliya sektori nafaqat barqarorlikni saqlab qoldi, balki global miqyosda
yangi bozor segmentlarini egallab, jadal rivojlanish bosqichiga o‘tdi (World
Investment Report, 2021). Shu bilan birga, global pandemiya tajribasi
zamonaviy moliya tizimining transformatsiyasini tezlashtirib, yangi
prinsiplar, mexanizmlar va vositalarni joriy etish orqali milliy moliya
bozorlarini diversifikatsiya qilish zaruratini yanada dolzarb masalaga
aylantirdi.
Maqolada mamlakat tijorat banklarida islomiy bank xizmatlarini joriy
etishni takomillashtirish imkoniyatlari asoslab berilgan.

IJTIMOIY TO‘LOVLARNI INDEKSATSIYALASH ORQALI IJTIMOIY HIMOYAGA MUHTOJ SHAXSLARNI MOLIYAVIY QO‘LLAB-QUVVATLASH

Sherjon Sherjonov — 2025-12-24

Maqolada aholi farovonligini ta’minlashda ijtimoiy to‘lovlarni indeksatsiyalashning o‘ziga xos xususiyatlari ochib berilgan va tahlil amalga oshirilgan. Shuningdek pensiyalarni indeksatsiyalash bo‘yicha xorijiy mamlakatlar tajribalari o‘rganilgan hamda mamlakatimizda ilg‘or xorij tajribalarini qo‘llash bo‘yicha taklif va tavsiyalar ishlab chiqilgan.

FINTECH RIVOJLANISHI VA OPERATSION XAVFNING QIYOSIY TAHLILI: “CLICK” VA “PAYME” MISOLIDA

Bekzod Xamidov — 2025-12-19

Mazkur maqolada moliyaviy texnologiyalar (fintech) sohasi global hamda
mahalliy miqyosda iqtisodiy o’sish, moliyaviy inklyuziya hamda raqamli
transformatsiya uchun asosiy katalizator sifatida qabul qilinmoqda.
O’zbekistonda “Click” va “Payme” kabi raqamli to’lov platformalari tez
sur’atda rivojlanib, aholining aksariyat qismini qamrab olgan. Shu bilan
birga, raqamli tizimlarning keng tarqalishi operatsion xavflarnikiberhujumlar, tizim nosozliklari, regulyatorlik talablari hamda inson
xatosi kabi omillarni kuchaytirmoqda. Ushbu maqola O’zbekistondagi
ikkita yetakchi fintech platformasi -“Click” va “Payme”ni operatsion xavflar
nuqtai nazaridan qiyosiy tahlil qilish orqali ularning barqarorligi,
xavfsizlik tizimlari hamda xavfni boshqarish samaradorligini baholashga
qaratilgan. Tadqiqot natijalari sifatida ikkala platforma ham operatsion
xavflarga duch kelgan bo’lsa-da, Payme AI asosidagi monitoring tizimi va
Uzum ekotizimiga integratsiyasi tufayli ba’zi jihatlarda afzallikka ega
ekanligi ko’rsatildi. Shu bilan birga, tizimning markazlashtirilgan tuzilishi,
regulyatorlik muhitidagi noaniqlik hamda foydalanuvchi savodxonligi
yetishmovchiligi kabi umumiy xavflar ham aniqlandi.

Climate Risk, ESG Regulations, and Financial Stability – A Comparative Study of Central Asian Economies

Mashhurbek Jalalov — 2025-12-24

This study provides the first comprehensive empirical analysis of the relationship between climate risk regulation and financial stability in the Central Asian banking sector. Employing a multi-method approach—including fixed-effects panel regressions, System GMM, and NGFS-aligned climate stress tests—on a unique dataset of 128 banks from 2010–2024, we investigate the impact of ESG regulatory stringency on key stability indicators. Our results reveal a critical supervisory gap, with no Central Asian country having conducted a formal climate stress test. Regression analyses demonstrate that a stronger ESG Regulation Index is significantly associated with lower systemic risk (SRISK), higher bank stability (Z-Score), and improved asset quality (lower NPLs), even after controlling for macroeconomic and institutional factors. Furthermore, stress test simulations project that Central Asian banks are 2-3 times more vulnerable to capital shortfalls under a disorderly climate transition than EU benchmarks. The findings affirm that climate risk is a material financial stability concern and provide a compelling evidence base for regulators to accelerate the integration of climate-related risks into prudential frameworks.

Bank balansidagi mulklar, ularni bo‘lib to‘lash sharti asosida sotish

Go‘zal Erdonaeva — 2025-11-09

O‘zbekistonda bank tizimi juda ko‘p islohotlarni boshidan kechirdi va
kechirmoqda. Xususan transformatsiya va raqamlashtirish jarayonlari
ushbu islohotlarning yorqin namunasi hisoblanadi. So‘ngi yillarda banklar
tomonidan jozibador yangi bank mahsulotlarini joriy etilishi va amaliyotga
tezkorlik bilan taklif etilishi keskin ko‘paydi. Ayni vaqtda ushbu takliflar
orasiga bank balansiga olingan va bo‘lib to‘lash sharti asosida sotishga
chiqarilgan mulklar ham ko‘paymoqda. Ushbu yo‘nalishdagi miqdor va
mablag‘ massasining yuqoriligi mazkur jarayonlarni atroflicha emas balki
mukammal o‘rganishni taqozo etmoqda.

O‘ZBEKISTONDA TARMOQLAR SOLIQ YUKINI TAHLIL QILISH VA UNING TARMOQLAR IQTISODIGA TA’SIRINI BAHOLASH

Eldor Sharipov — 2025-12-24

Bizning ushbu tadqiqotimizda rivojlangan mamlakatlar tajribasini hisobga olgan holda tarmoqlarning soliq yuklari tahlil qilish va soliqqa tortish mexanizmlarini tarmoqlarga ta’sirini baholashga bag‘ishlangan. Ishda tarmoqlardagi soliq yukini boshqarishda soliq mexanizmlarining roli va o‘rni, ushbu sohada rivojlangan davlatlarning soliqqa tortish mexanizmlarining tarmoqlarga ta’sirini baholash usullari va modellari tahlil qilinib, O‘zbekiston iqtisodiyoti sharoitida ularni takomillashtirish bo‘yicha takliflar ishlab chiqilmoqda.